Παρουσίαση/Προβολή

(BSUWM102) -  ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΑΪΦΤΣΗΣ

Περιγραφή Μαθήματος

Γενικότερος σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση βασικών εργαλείων, εννοιών και θεωριών της ανθρωπολογίας του φύλου, του πολιτικού και της θρησκείας και των τρόπων με τους οποίους τέμνονται στους πολιτισμούς των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου.

Το μάθημα εξετάζει τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις των έμφυλων ταυτοτήτων, των θρησκευτικών πρακτικών και πεποιθήσεων, αλλά και των πολιτικών τους συνδηλώσεων στο ψηφιδωτό των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. Μέσα από τα παραδοσιακά εργαλεία της εθνογραφίας και της κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας προσπαθούμε να κατανοήσουμε τους τρόπους μέσω των οποίων, η εμπειρία του φύλου, της πολιτειότητας και της θρησκευτικότητας μεταφράζονται σε εμπρόθετες δράσεις που τοποθετούνται χωροχρονικά εντός/εκτός των συνοριακών γραμμών μεταξύ των εθνών-κρατών. Ταυτόχρονα επιδιώκουμε την εξοικείωση των φοιτητριών/φοιτητών με θεωρητικά σχήματα και όρους της κλασικής ανθρωπολογίας, της πολιτισμικής και φεμινιστικής κριτικής, όπως του βαλκανισμού, του οριενταλισμού, της διχοτομίας θηλυκότητα/αρρενωπότητα αλλά και της μετα-αποικιακής θεωρίας, όπως η υπεξουσιότητα (και οι subaltern studies), η αποικιακότητα/από-αποικιοποίηση και η κρυπτο-αποικιοκρατία.  

Στον βαλκανικό χώρο, η κατανόηση των πλεγμάτων και μηχανισμών της εξουσίας μέσα από τις πολιτικές από-κομουνιστικοποίησης καθίσταται κομβική στην περαιτέρω ιχνηλάτηση των έμφυλων μετασχηματισμών και μεταμορφώσεων της πατριαρχίας στα πλαίσια της κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Από την άλλη, κεντρικά πολιτικά γεγονότα στη λεκάνη της Μεσογείου, όπως αυτά της αραβικής άνοιξης αλλά και της ανάδειξης των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο ως φορέα παραγωγής κεντρικής πολιτικής, κατέστησαν αναγκαίο τον επαναπροσδιορισμό του Ισλάμ ως συγκροτητικού παράγοντα μαζικής κινητοποίησης και πολιτικής αναδιοργάνωσης στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Την ίδια στιγμή, οι τοπικές παραδόσεις της ελληνικής ορθόδοξης πίστης, αλλά και της υπερορθόδοξης εβραϊκότητας και των εκδοχών της (χαρεντιμ, χασίντι) εντός και εκτός Ισραήλ, είναι αυτές που συχνά συγκροτούν την υποκειμενική δράση και πολιτική υποκειμενοποίηση, αλλά και προκαθορίζουν τους έμφυλους ρόλους, τις θηλυκότητες και τους ανδρισμούς. Στα ευρύτερα πλαίσια των εμφύλιων ή πολιτικών αντιπαραθέσεων αντιλαμβανόμαστε τη θρησκεία όχι απλά ως ένα συνονθύλευμα επίσημων γραφών, αλλά ως μια δυναμική συνισταμένη της ανθρώπινης δράσης, ως καθημερινή πρακτική, επιτέλεση ή διαμαρτυρία, όπως καταγράφεται στην εκάστοτε συνθήκη των κατά τόπους πατριαρχιών αλλά και παγκοσμιοτοπικών σχημάτων εξουσίας: μετασχηματιστική, συντηρητική, παραδοσιακή, αλλά βαθύτατα ανθρώπινη οντολογικά, η θρησκευτική τελετουργία επιτελείται έμφυλα σε σχέση με τις επιμέρους εθνικές και εθνοτοπικές ταυτότητες, συνοδεύει, και γεννάει πολιτικές αντίστασης ή συμμόρφωσης στις πολιτικές και πολιτισμικές ηγεμονίες, λειτουργεί ενίοτε θεραπευτικά ενίοτε λυτρωτικά στα κατά τόπους πολιτισμικά πλαίσια.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, μέσα από τον πλούτο της εθνογραφικής κληρονομιάς, αλλά και του οπτικού πολιτισμού, αναζητούμε την ιστορικότητα και τις διαστάσεις των σχημάτων τιμής/ντροπής που συναντώνται από την Ανδαλουσία έως και τον Καύκασο, διαπερνώντας τη λεκάνη της Μεσογείου και τα Βαλκάνια. Προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε ομοιότητες και διαφορές συστημάτων πατρωνίας στην βαλκανική ύπαιθρο, αλλά και τις διαφορετικές εκδοχές της αρρενωπότητας όπως εγγράφονται στα εκάστοτε πολιτισμικά πλαίσια, που αναπαράγουν πρακτικές βίας και διακρίσεων: μέσα από την αναφορά στους ελληνικούς και βαλκανικούς εθνικισμούς, στη βάση είτε της παγκοσμιοποιητικής συνθήκης του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και τη διάδοση της φυλετικής ανωτερότητας, είτε της νοσταλγίας για το κομμουνιστικό παρελθόν που εμπεδώνεται στην εκδήλωση ποικίλων μορφών ετεροεθνικισμού («με το βλέμμα στην Ανατολή»), επαναδιαπραγματεύονται έμφυλοι ρόλοι, εμφανίζονται νέες μορφές αποικιακότητας και γυναικείας υπεξουσιότητας, όχι πλέον στο περιθώριο της ιστορίας, αλλά ακόμα και στο επίκεντρο της πολιτικής δραστηριότητας στις βαλκανικές και μεσογειακές μητροπόλεις. Σε αυτά τα πλαίσια, η δυναμική των γυναικείων αντιστάσεων μετασχηματίζεται, εντείνεται και εκτείνεται μέσα από κινήματα βάσης (grassroot movements), καλλιτεχνικά, οικοφεμινιστικά κινήματα και εναλλακτικές δημοσιότητες που προσεγγίζουν το μετα-ανθρώπινο, και προτείνουν τη χειραφέτηση και την από-αποικιοποίηση των σωμάτων από μηχανισμούς αναπαραγωγής της πατριαρχίας και καταπίεσης σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Βαθμολόγηση και διαδικασία των σεμιναρίων :

Το μάθημα απαιτεί εκπόνηση εργασίας 3.000-4.000 λέξεων, συμπεριλαμβανομένης βιβλιογραφίας, η οποία να εμπίπτει σε κάποια από τις ενότητες του μαθήματος και να έχει συμφωνηθεί με τους διδάσκοντες/διδάσκουσες. Μέσα από την εργασία, κρίνονται οι ερευνητικές δεξιότητες των φοιτητριών/φοιτητών, η ορθή χρήση βιβλιογραφικών παραπομπών και η σαφήνεια στην παράθεση ερευνητικού ερωτήματος, της δομής της εργασίας και της συνολικής τεκμηρίωσης. Προτείνεται οι εργασίες να εμπεριέχουν έρευνα πεδίου, χωρίς να αποκλείονται εκείνες οι οποίες στηρίζονται σε βιβλιογραφική επισκόπηση. Οι εργασίες είναι ατομικές.

Πέρα από την εργασία, οι φοιτητές/φοιτήτριες καλούνται να συμμετέχουν στα σεμινάρια του μαθήματος και να ολοκληρώσουν επιτυχώς μια ή δύο ασκήσεις ανάλογα με το πρόγραμμα των μαθημάτων.

Τα μαθήματα είναι 4ωρα και χωρίζονται σε δύο μέρη. Στο πρώτο γίνεται ανάλυση θεωρητικών εννοιών και σχημάτων, ενώ το δεύτερο αφιερώνεται σε συζήτηση πάνω σε εθνογραφικά κείμενα και οπτικοακουστικό υλικό.   

Βιβλιογραφία

Σε κάθε ενότητα θα προτείνεται μια βασική και μια επικουρική βιβλιογραφία, την οποία οι φοιτητές θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν για τις ασκήσεις στο μάθημα, την κατανόηση των θεματικών ενοτήτων και την εκπόνηση της εργασίας. Η βιβλιογραφία είναι αγγλόφωνη και ελληνόφωνη.

Επιλεγμένα αναγνώσματα

Αθανασίου, Α. (2016) Αποδομώντας την αυτοκρατορία : θεωρία και πολιτική της μεταποικιακής κριτικής, Αθήνα : Νήσος.

Αθανασίου, Α. (2006) Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα : Νήσος.

Bošković, Α. and Hann C. (eds.) (2013) The anthropological field on the margins of Europe, 1945-1991. Berlin: LIT.

Βουτυρά, Ε. και Μπουσχότεν, Ρ. Β. (επιμ.) Ανάμεσα στο παρελθόν και παρόν. Εθνογραφίες του μετασοσιαλιστικού κόσμου. Αθήνα: Κριτική

Bjelic, D. (2023) Βαλκάνια και μαύρος μαρξισμός Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Çaǧlayan, H. (2021) Γυναίκες στο κουρδικό κίνημα. Μητέρες, συντρόφισσες, θεές, Αθήνα: RedMarks.

Campbell, J.K. (1965) Honour, Family and Patronage: A Study of Institutions and Moral Values in a Greek Mountain Community. Oxford: Oxford University

Couroucli, M. and Marinov, T. (2015) (eds.) Balkan Heritages. Negotiating History and Culture. Surrey: Asghate.

Γαζή, E. (2011) «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια». Ιστορία ενός συνθήματος (1880-1930). Aθήνα: Πόλις

El-Guindi, F. (1999) Veil: Modesty, Privacy and Resistance, Berg.

Gieben, B., Hall, S. (2003) (επιμ.) H διαμόρφωση της νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας.

Herzfeld, M. (1985) The poetics of manhood. Contest and Identity in a Cretan Mountain Village, Princeton N.J.: Princeton University Press.

Danforth, L. (1995) Τα αναστενάρια της Α. Ελένης: Πυροβασία και θρησκευτική θεραπεία, Αθήνα: Πλέθρον

Dubisch, J. (ed.) (1986) Gender & Power in Rural Greece, Princeton N.J.: Princeton University Press.

Ericksen, T. (2007) Μικροί τόποι, μεγάλα ζητήματα. Αθήνα: Κριτική.

Καραγεωργάκης, Σ. (επιμ.) (2023) Οικοφεμινισμός. Θεσσαλονίκη: Ευτοπία.

Lewellen, T. (2009) Πολιτική ανθρωπολογία: μια εισαγωγή. Αθήνα: Κριτική.

Μακρής, Γ., Ισλάμ, Πατάκης : 2012.

Νιτσιάκος, Β., Μάνος, Ι., Δαλκαβούκης, Β., Αγγελίδου, Α., Αγγελόπουλος, Γ. (2018) (επιμ.) Τα πολλαπλά σύνορα ενός μεταβαλλόμενου κόσμου. Αθήνα : Κριτική.

Παπαταξιάρχης (επιμ.) (2006) Ε., Περιπέτειες της ετερότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια (2006)

Peristiany, J.-G. (1966) Honour and Shame: The Values of Mediterranean Society. Chicago: University of Chicago Press

Σαίντ, Ε. (1996) Οριενταλισμός. Αθήνα: Νεφέλη

Τοντόροβα, Μ. (2022) Το παιχνίδι της κλίμακας, Ηράκλειο : ΠΕΚ.

Τσεκένης, Α. (2020) Η Αφρική και οι ανθρωπολογίες της, Αθήνα: Πατάκης.

Τσιμπιρίδου, Φ. (επιμ.) (2006) Μουσουλμάνες της Ανατολής, Αθήνα: Κριτική.

Τσιμπιρίδου, Φ., Σταματόπουλος, Δ. (επιμ.) (2008) Οριενταλισμός στα όρια. Από τα Οθωμανικά Βαλκάνια στη σύγχρονη Μέση Ανατολή. Αθήνα: Κριτική.

Τσιμπιρίδου Φ. (επιμ.) (2020) Εθνογραφία και καθημερινότητα στην ‘καθ’ημάς Ανατολή’.  Αθήνα: Κριτική.

Ημερομηνία δημιουργίας

Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2023